કીર્તન મુક્તાવલી
(૧) સંત વિના રે સાચી કોણ કહે
વચનના ચટકા ખમે તો ગુણ આવે
“‘સંત વિના રે સાચી કોણ કહે...’
“શાસ્ત્રીજી મહારાજ આ કીર્તન બહુ ગવરાવતા. જ્યારે સારંગપુરમાં પોઢ્યા હોય, ત્યારે સનાતન સ્વામી કીર્તન ગાય. સ્વામી માળા ફેરવતા હોય. આ પ્રસાદીનું કીર્તન છે. આ કીર્તન નિષ્કુળાનંદ સ્વામીએ મૂળ અક્ષરમૂર્તિ ગુણાતીતાનંદ સ્વામી ઉપર જ કર્યું છે. આમાં જે સંતની વાત લખી છે તે ગુણાતીતની જ છે.
“પોતાનો રંગ આપવા માટે સત્પુરુષ કઠણ વચન કહે છે. ટોકણી કરે, વઢે. ઇયળનું અંગ બદલાવી ભમરી છત્રીસ ચટકા ભરે છે. સત્પુરુષના વચનરૂપી ચટકા ખમે તો ગુણ આવે. સભામાં ટોકે, બહાર ટોકે, પણ ખોટું લાગવું ન જોઈએ. અપમાન કરે તોય મનમાં ઝાંખપ ન આવે.
“ભાયલીના નીલકંઠ સ્વામી હતા. સ્વામી ટોકે, નિર્ગુણ સ્વામી ટોકે, તોય ખોટું ન લાગે. એક વાર ખાનદેશ ગયા. તે એવી કથાવાર્તા કરે ને એવાં કીર્તન ગાય તે બધાં રાજી થઈ જાય. રાગ પણ એવો સુંદર. ઝાલાવાડમાં મોજીદડ, ચચાણા, અડવાળ બધે ફરતા. અડવાળના બાપુભાને એવો રંગ ચડાવી દીધો કે સ્વામીને તેમણે કહ્યું, ‘આપની સાથે આમને જ લાવજો.’ ગોંડલમાં રસોઈ કરતા. મગજ શેકે. સામેથી સ્વામીને પૂછવા જાય કે બતાવો. સ્વામી પણ તેમને ઘણું સાચવે. તેઓ સ્વામીને ઘડી ઘડી તુંબડું લઈ પાણી પાવા જાય. નિર્માનીપણું ઘણું. સ્વામી પાણી માગે ને આપે એમ નહીં, એની મેળે જ જાય. સાધુ થયા પછી પાંચ-છ વરસ જ જીવ્યા, પરંતુ કોઈનોયે અવગુણ ન આવ્યો. બધામાં દિવ્યભાવ! નિર્ગુણ સ્વામી તો સભામાં ત્રાટકે, પણ ઝાંખપ નહીં. તેઓ ધામમાં વહ્યા ગયા તોય તેમના ગુણ ગવાય છે. તેમને યાદ કરીએ છીએ.
“સંત તો આખા દેશના ને દુનિયાના સગા છે. તેમને તારું-મારું હોય નહીં. તો તેઓ ટોકે છે શાથી? જીવને આગળ વધારવા સારું ટોકે છે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૪]
(1) Sant vinā re sāchī koṇ kahe
When One Tolerates Harsh Words, They Acquire Virtues
“Shastriji Maharaj would have ‘Sant vinā re sāchi kon kahe...’ sung quite often. Whenever he was sleeping in Sarangpur, Sanatan Swami would sing kirtans. This is a prasādi kirtan. Nishkulanand Swami wrote this kirtan with Mul Aksharmurti Gunatitanand Swami in mind. The Sant that is mentioned in these kirtans is Gunatit.
“The Satpurush speaks harsh words because he wants to make others like himself. He may criticize or scold. The bee stings a worm 36 times (to make it like itself). If one tolerates the stings of the Satpurush (in the form of his harsh words), then one acquires his virtues. He may criticize in sabhā, outside... but one should not feel hurt. Even if he insults, one’s enthusiasm should not fade away.
“Nilkanth Swami was from Bhaili. Swami (Shastriji Maharaj) would criticize him; Nirgun Swami would criticize him. He never felt hurt. Once, he went to Khan Desh. He did such great kathā and sang such great kirtans that everyone would be pleased. His voice was very nice. In Jhalavad, he traveled around Mojidad, Chachana, Adval, etc. He garnered such a great impression to the Bapu of Adval that Bapu said to Swami, ‘Bring him along with you.’ He would cook in Gondal. Make sweet items like magaj. He would go and ask Swami to show him how. Swami would also take care of him. He would bring water to Swami often. Very humble. Swami did not have to ask; he would just go give him water. After becoming a sadhu, he only lived 5 to 6 years. He never developed an aversion toward anyone. He perceived everyone as divine. Nirgun Swami would even criticize in sabhā but his enthusiasm never dampened. Even though he has gone to Akshardham, everyone sings his praises and remembers him.
“The Sant is related to everyone in the country and the world. He does not have feelings that this is mine and this is yours. So why does he criticize? To push the jiva forward.”
[Brahmaswarup Yogiji Maharaj: Part 4]
(૨) સંત વિના રે સાચી કોણ કહે
“‘ભગવાનનું ધામ ગુણાતીત છે, જીવને ગુણાતીત કરવા છે...’ અક્ષરધામમાં જાવું છે. તે ત્યાં જવાય એવા સ્વભાવ કરવા. ગુણાતીત સ્થિતિ પામીએ ત્યારે માન-અપમાનમાં એકતા થઈ જાય. સમદૃષ્ટિ થઈ જાય. ‘બ્રહ્મરૂપ કેમ થવાય?’
“હેતે કરીને સત્પુરુષમાં જીવ બાંધ્યો નથી. જીવ બાંધ્યો હોય તો તે વિના રહેવાય નહિ.
“૩૬ ચટકા ખાય ત્યારે ઇયળ ભમરી થાય. બે પગે ઊભી થાય તેને લઈ જાય. કેટલીક ખોખાં થઈ જાય. ઠહરડાતી હોય તે પાંખો આવે તે ઊડીને ઝાડ બેસી જાય.
‘જેમ ભમરી ભરે ભારે ચટકો, પલટવા ઇયળનું અંગ;
તેમ સંત વચન કટુ કહે, આપવા આપણો રંગ...’
“શિવલાલ શેઠ સોપારી ખાતા હતા. સ્વામીએ સભામાં ટોક્યા, ‘કોણ હાડકું ચાવે છે?’ તરત થૂંકી આવ્યા. ખોટું ન લાગ્યું.
“અમે ઘણાં વર્ષ પહેલાં વિજ્ઞાનદાસ સ્વામી સાથે મોજીદડ ગયા હતા. એક પટેલ હતા. એ કહે, ‘અમને વિશ્વાસ. રાત કહે તો રાત સમજીએ. કર્તા કોણ છે? રાત કોની કરી થાય છે.’ પણ તેને તમે બે રૂપિયા છોડાવો, તો વિશ્વાસ ન આવે!
“વિશ્વાસનું વચનામૃત છેલ્લાનું ૧૪મું.
“નિષ્કપટ થવાનું વચનામૃત લોયાનું ૫મું.
“એક હરિભક્તને વર્તમાનમાં ફેર પડ્યો. મંદિરમાંથી બહાર કાઢ્યા. જૂનાગઢ ગયા ને વાત કરી. સ્વામી કહે, ‘જાવ, પાંચ દંડવત્ કરો.’ ત્યારે તે કહે, ‘એમ પ્રાયશ્ચિત્ત થતું હશે?’ ત્યારે સ્વામી કહે, ‘સભામાં નિષ્કપટ થયા તે એટલું બસ છે. હવે તમે શંકા કરી તો બે મહિનાનાં ધારણાં-પારણાં કરો.’”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૫]
(2) Sant vinā re sāchī koṇ kahe
The abode of God is Gunatit. And we want to make the jivas gunātit (transcend the three gunas). We want to go to Akshardham. We should adopt swabhāvs that would allow us to go there. When we achieve the gunātit state, then honor and insults become one. How can we become brahmarup?
“We have not attached out jiva to the Satpurush with love. If we did, then we would not be able to live without him.
“When the worm is stung 36 times, only then does the worm become like the bee. The bee takes the worm that stands up with two legs. Some worms die. The ones that tolerate and are dragged develop wings and fly away to sit on a tree.
“‘Jem bhamri bhare bhāre chaṭko, palaṭvā īyaḷnu ang;
Tem sant vachan kaṭu kahe, āpvā āpṇo rang... 3’
“Shivlal was chewing a sopāri (betel nut) in sabhā. Swami criticized him, ‘Who is chewing on a bone?’ He immediately got up to spit it out. He did not feel hurt from being criticized.
“Many years ago, we went to Mojidad with Vignandas Swami. One Patel said, ‘We have trust. If you say it is night, we believe it. Who is the all-doer? Who is responsible for night?’ However, if you ask for two rupees, then would not give it. No trust!
“The Vachanamrut on trust is Gadhada III-14.
“The Vachanamrut on nishkapat (free of deceit) is Loya 5.
“One devotee lapsed in his religious vow. He was kicked out of the mandir. He went to Junagadh and told Swami. Swami said, ‘Go and do five dandvats.’ He countered, ‘One can atone by doing only five dandvats?’ Swami said, ‘Because you admitted your mistake in sabhā, that is enough. However, now that you doubted, you will have to do dhārnā-pārnā for two months.’”
[Brahmaswarup Yogiji Maharaj: Part 5]